آیه 26 سوره یونس

لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا الْحُسْنى‌ وَ زِيادَةٌ وَ لا يَرْهَقُ وُجُوهَهُمْ قَتَرٌ وَ لا ذِلَّةٌ أُولئِكَ أَصْحابُ الْجَنَّةِ هُمْ فِيها خالِدُونَ «26»

بعد از آن بيان اهل دار السلام را فرمايد كه اين بهشت عمومى نيست، بلكه خصوصى است:

لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا الْحُسْنى‌: براى كسانى كه كارهاى نيكو كنند از ايمان و طاعت، ايشان را ثواب و جزاء آن نيكوتر باشد، يعنى كسانى كه اعمال حسنه و اطاعت الهى نمودند در دنيا، جزاى ايشان است بر آنها در آخرت حالت حسنى و منزلت حسنى، و آن حالت جامعه لذات و نعيم است در نهايت درجه اكمليت و افضليت كه ممكن باشد.

وَ زِيادَةٌ: مفسرين را در اين زياده وجوهى است:

1- مراد زياده آن است كه آنچه خداى تعالى در دنيا به ايشان عطا فرموده، در آخرت محاسبه آن را ننمايد، و مؤيد اين است روايت على بن ابراهيم‌ «1» از حضرت باقر عليه السّلام كه فرمود: فامّا الحسنى فهى الجنّة و امّا الزّيادة فالدّنيا ما اعطاهم اللّه فيها لم يحاسبهم اللّه به فى الاخرة و يجمع اللّه لهم ثواب اعمالهم فى الدّنيا و الاخرة .... و يقول اللّه‌ «وَ لا يَرْهَقُ وُجُوهَهُمْ قَتَرٌ وَ لا ذِلَّةٌ أُولئِكَ أَصْحابُ الْجَنَّةِ هُمْ فِيها خالِدُونَ». اما حسنى بهشت، و اما زياده در دنيا، آنچه خداى تعالى به ايشان عطا فرموده محاسبه آن را نفرمايد، و ثواب دنيا و آخرت براى ايشان جمع فرمايد.

دوم- طبرسى (رحمه الله) در مجمع‌ «2»- از حضرت امير المؤمنين‌

«1» تفسير قمى ج 1 ص 311.

«2» مجمع ج 3 ص 104.

ج5، ص 298

عليه السّلام: مراد زياده، در آيه شريفه غرفه‌اى است از يك قطعه لؤلؤ، براى آن چهار در باشد.

سوم- قول ابن عباس و حسن و قتاده و مجاهد «1» كه حسنى ثواب مستحق و زياده تفضل است بر قدر استحقاق ثواب طاعت و مضاعفى باشد كه فرموده‌ «فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها» «2».

چهارم مراد زيادتى فضل الهى است كه در هر آنى متجدد شود، چنانچه فرموده‌ «فَيُوَفِّيهِمْ أُجُورَهُمْ وَ يَزِيدُهُمْ مِنْ فَضْلِهِ» «3».

وَ لا يَرْهَقُ وُجُوهَهُمْ‌: و فرا نگيرد و ملحق نشود صورتهاى ايشان را. قَتَرٌ وَ لا ذِلَّةٌ: غبار و ذلتى يا سياهى و خوارى.

در نهج البيان‌ «4» از على بن ابراهيم نقل نموده كه مراد «قتر» گرسنگى و فقر و مراد به «ذلت»، ترس است.

عياشى‌ «5»: از فضيل بن يسار كه شنيدم حضرت باقر عليه- السلام مى‌فرمود: قال رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله: ما من عبد اغرورقت عيناه بمائها الّا حرّم اللّه ذلك الجسد على النّار و ما فاضت عين من خشية اللّه الّا لم يرهق ذلك الوجه قتر و لا ذلّة. فرمود رسول اكرم صلّى اللّه عليه و آله:

نيست هيچ بنده مؤمنى كه پر شود چشمهاى او به آب ديده‌اش مگر آنكه حرام فرمايد خدا آن جسد را بر آتش، و جارى نشود چشمى از ترس خدا مگر آنكه فرانگيرد آن صورت را غبار و ذلتى روز قيامت.

نيز در كافى‌ «6» شريف از حضرت صادق عليه السّلام فرمود: نيست هيچ چشمى مگر آنكه گريان است روز قيامت، الّا چشمى كه بگريد از خوف‌

«1» همان مدرك.

«2» سوره انعام آيه 160.

«3» سوره نساء آيه 173.

«4» نور الثقلين ج 2 ص 302 به نقل از على بن ابراهيم.

«5» تفسير عياشى ج 2 ص 121 حديث 15.

«6» ج 2 ص 482 حديث 2.

ج5، ص 299

خداى تعالى، و پر نشود چشمى به اشك آن مگر آنكه حق تعالى حرام فرمايد ساير جسدش را بر آتش، و جارى نشود بر خدى‌ «1» پس فراگيرد آن صورت را غبار و ذلتى، نيست هيچ شى‌ء مگر براى آن وزن يا كيلى است در ثواب مگر اشك چشم، پس بدرستى كه خداوند عز و جل خاموش فرمايد به كم از آن، دريائى از آتش را. و اگر بنده‌اى در امتى گريان باشد از ترس خدا، حق تعالى به آن امت ترحم فرمايد به سبب گريه آن بنده.

أُولئِكَ أَصْحابُ الْجَنَّةِ: آن جماعت بجاى آورنده كارهاى نيك اصحاب بهشت باشند. هُمْ فِيها خالِدُونَ‌: ايشان در آن بهشت دائم و ثابت و جاويد خواهند بود، متنعّم به انواع نعم غير متناهيه و الطاف شايان سبحانيه.

لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا الْحُسْنى‌ وَ زِيادَةٌ وَ لا يَرْهَقُ وُجُوهَهُمْ قَتَرٌ وَ لا ذِلَّةٌ أُولئِكَ أَصْحابُ الْجَنَّةِ هُمْ فِيها خالِدُونَ «26» وَ الَّذِينَ كَسَبُوا السَّيِّئاتِ جَزاءُ سَيِّئَةٍ بِمِثْلِها وَ تَرْهَقُهُمْ ذِلَّةٌ ما لَهُمْ مِنَ اللَّهِ مِنْ عاصِمٍ كَأَنَّما أُغْشِيَتْ وُجُوهُهُمْ قِطَعاً مِنَ اللَّيْلِ مُظْلِماً أُولئِكَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِيها خالِدُونَ «27»

ترجمه‌

ترجمه- از براى آنانكه نكوئى كردند نكوئى است و زيادتى و نپوشاند رويهاى ايشانرا تيرگى و نه خوارى آنگروه اهل بهشتند آنان در آن جاودانيانند

و آنانكه كسب كردند بديها را پاداش بدى است بمانند آن و فرو گيرد آنها را خوارى نباشدشان از خدا هيچ نگهدارنده‌اى گوئيا پوشانده شده است رويهاشان بپاره‌هائى از شب تار آنگروه اهل آتشند آنان در آن جاودانيانند..

تفسير

- در روز جزا نيكوكاران بجزاى نيكو خواهند رسيد بويژه فضل الهى شامل حال ايشان خواهد شد و قمّى ره فرموده كه زيادتى آن نظر برحمت الهى است و از امام باقر عليه السّلام نقل شده كه امّا نيكوئى بهشت است و امّا زياده خير دنيا است كه خداوند بايشان عطا ميفرمايد و در آخرت با آنها حساب نميفرمايد و جمع مينمايد براى ايشان ثواب دنيا و آخرت را و قتر در لغت بمعنى گرد است و بنظر حقير در اينجا مراد تيرگى و كدورت حاصله از معاصى است چنانچه مراد از ذلّت اثر آنست و اهل بهشت منزّهند از اين آثار و بعد از دخول در آن مخلّدند در نعمت و لذّت جاودان و بدكاران در آنروز بمانند كار بدشان مجازات ميشوند و زياده از مقدار استحقاق معذّب نخواهند بود چون خداوند عادل و حكيم و رحيم است و عذاب زائد بر قدر استحقاق منافى با اين اوصاف است. و در اين بيان دلالت است بر آنكه مراد از زياده در آيه سابقه تفضّل است و كسى نيست كه آنها را از عذاب خداوند حفظ نمايد يا كسى نيست از طرف خداوند كه از آنها نگهدارى كند چنانچه براى اهل ايمان هست. رويهاى آنها از شدّت سياهى و تاريكى گويا بپاره‌هاى شب تار محجوب شده است و لباسى از جنس شب در بر دارد و اين كنايه از كثرت تيرگى و كدورت رخساره آنها است. و قطعا ظاهرا منصوب به نزع خافض است جمع قطعه و بسكون طاء نيز قرائت شده و مفرد است و قمّى ره از امام باقر عليه السّلام‌

جلد 3 صفحه 16

نقل نموده كه اينها اهل بدع و شبهات و شهواتند كه خداوند رويهاى آنها را سياه نموده با ذلّت و خوارى حقّ را ملاقات خواهند نمود و در عذاب آتش مخلّدند و راه نجات و خلاصى براى آنها نيست و در آيه دلالت است بر آنكه خلود در آتش زائد بر مقدار استحقاق آنها نيست.

لِلَّذِين‌َ أَحسَنُوا الحُسني‌ وَ زِيادَةٌ وَ لا يَرهَق‌ُ وُجُوهَهُم‌ قَتَرٌ وَ لا ذِلَّةٌ أُولئِك‌َ أَصحاب‌ُ الجَنَّةِ هُم‌ فِيها خالِدُون‌َ «26»

‌از‌ ‌براي‌ كساني‌ ‌که‌ نيكويي‌ ميكنند نيكويي‌ ‌است‌ و زيادتي‌ و ‌بر‌ صورتهاي‌ ‌آنها‌ گردي‌ نمي‌نشيند و نيست‌ ‌از‌ ‌براي‌ ‌آنها‌ ذلّت‌ و خواري‌ اينها اهل‌ بهشت‌ هستند ‌که‌ ‌آنها‌ ‌در‌ بهشت‌ مخلدند ديگر تمام‌ شدن‌ و بپايان‌ رسيدن‌ ندارد.

لِلَّذِين‌َ أَحسَنُوا احسان‌ عمل‌ نيك‌ كردن‌ ‌است‌ چه‌ احسان‌ بنفس‌ اطاعت‌ اوامر الهي‌ و ترك‌ معاصي‌، و چه‌ احسان‌ بغير بندگان‌ ‌خدا‌ فقراء، ضعفاء، ارباب‌

جلد 9 - صفحه 373

حاجات‌ و ‌غير‌ اينها ‌که‌ بهترين‌ ‌آنها‌ هدايت‌ و ارشاد ‌آنها‌ ‌است‌ و چه‌ احسان‌ بدين‌ ‌از‌ اعلاء كلمه‌ اسلام‌ و ترويج‌ شعائر مذهبي‌ و نحو اينها الحسني‌ خداوند ‌هم‌ اختصاصي‌ ميدهد خوبيها ‌را‌ باين‌ طائفه‌ ‌از‌ الطاف‌ و عنايات‌ و تفضلات‌ و زيادة چنان‌ رحمت‌ و مغفرت‌ و نعم‌ اخروي‌ شامل‌ ‌آنها‌ شود ‌که‌ خطور نكرده‌ ‌باشد‌ ‌در‌ قلب‌ ملك‌ مقرّبي‌ و نبي‌ّ مرسلي‌ و افراد بشري‌.

وَ لا يَرهَق‌ُ وُجُوهَهُم‌ قَتَرٌ گردي‌ و غباري‌ ‌بر‌ صورت‌ ‌آنها‌ نرسد كنايه‌ ‌از‌ اينكه‌ همّي‌ و غمّي‌ و توهّم‌ سويي‌ ‌بر‌ ‌آنها‌ متوجه‌ نشود و ‌لا‌ ذلّة خفت‌ و خواري‌ و بي‌ اعتنايي‌ بآنها روي‌ نياورد.

أُولئِك‌َ أَصحاب‌ُ الجَنَّةِ تنبيه‌‌-‌ مراد ‌از‌ احسنوا ‌اگر‌ ‌اينکه‌ ‌باشد‌ ‌که‌ تمام‌ كارهاي‌ ‌آنها‌ حسن‌ ‌باشد‌ ‌اينکه‌ ‌آيه‌ مختص‌ ميشود بمقام‌ مقدس‌ معصومين‌ و ‌اگر‌ مراد فقط صدق‌ احسان‌ كند شامل‌ تمام‌ مؤمنين‌ ميشود زيرا عملي‌ بالاتر و بهتر ‌از‌ ايمان‌ نيست‌ هُم‌ فِيها خالِدُون‌َ فناء و زوال‌ ندارد ‌که‌ مسئله‌ خلود يكي‌ ‌از‌ ضروريات‌ دين‌ و نصوص‌ قرآني‌ و اخبار متواتره‌ ‌بر‌ طبق‌ ‌آن‌ داريم‌ و قبلا متذكر شده‌ايم‌.

]

(آیه 26)- رو سفیدان و رو سیاهان! در آیات گذشته اشاره به سرای آخرت و روز رستاخیز شده بود، به همین مناسبت، این آیه و آیه بعد سرنوشت نیکوکاران و آلودگان به گناه را در آنجا تشریح می‌کند.

نخست می‌گوید: «کسانی که کار نیک انجام دهند پاداش نیک و زیاده بر آن دارند» (لِلَّذِینَ أَحْسَنُوا الْحُسْنی وَ زِیادَةٌ).

منظور از «زِیادَةٌ» در این جمله ممکن است پاداشهای مضاعف و فراوانی باشد که گاهی ده برابر و گاهی هزاران برابر بر آن افزوده می‌شود.

سپس اضافه می‌کند: نیکوکاران در آن روز چهره‌های درخشانی دارند «و تاریکی و ذلت، صورت آنها را نمی‌پوشاند» (وَ لا یَرْهَقُ وُجُوهَهُمْ قَتَرٌ وَ لا ذِلَّةٌ).

و در پایان آیه می‌فرماید: «این گروه یاران بهشتند و جاودانه در آن خواهند

ج2، ص285

ماند» (أُولئِکَ أَصْحابُ الْجَنَّةِ هُمْ فِیها خالِدُونَ).